Gefallene Soldaten aus der Pfarrgemeinde Stillersfeld
- Napisane przez Joachim Makowski, Sebastian Rosenbaum
- Dział: 1945
Ponieważ Parafia Stolarzowice (Pfarrgemeinde Stillersfeld) składała się w tym czasie z czterech części: Stolarzowic (Stillersfeld), Stolarzowic-Osiedla (Kreuzberg), Górnik (Friedrichswille), osiedla Helenka (Helenenhof), dlatego na liście znajdują się nazwiska parafian pochodzących ze wszystkich części parafii.
Ksiądz Wycisk zaczął od sporządzenia dwóch osobnych list: "Gefallene Soldaten" i "Vermisste Soldaten", czyli listę poległych (gefallene) i osobno listę zaginionych (vermisste). Obie zostały sporządzone na pojedynczych, czystych kartach papieru formatu A4. Obie listy składają się z dwu takich kart. Lista poległych jest zapisana całkowicie na czterech jej stronach i zawiera 99 pozycji. Lista zaginionych jest zapisana na trzech stronach i zawiera 70 pozycji. Listy zawierają takie dane jak nazwisko i imię, datę i miejsce śmierci lub zaginięcia, stopień wojskowy, wiek. Nie wszystkie dane są kompletne. Niektóre wpisy zawierają tylko nazwisko i imię, niektóre nazwisko, imię i datę śmierci lub zaginięcia. Jako miejsce są wskazywane: konkretna nazwa miejscowości, niedaleko miejsca lub miejscowości, region danego kraju lub tylko nazwę kraju.
Listę poległych (gefallene) otwiera wpis dotyczący już 24 sierpnia 1939 roku (poz. 1), zamyka ją wpis dotyczący 11 czerwca 1943 roku. Listę zaginionych (vermisste) otwierają dwa wpisy z imieniem i nazwiskiem bez dodatkowych danych (poz. 1, 2). Pozycja 3 zawiera już nazwisko i imię, datę zaginięcia (29 grudzień 1941) oraz miejsce zaginięcia (bei Kaluga). Kończy ją wpis o zaginięciu żołnierza 2 grudnia 1944 roku (poz. 70) z tym, że poprzedni (poz.69) dotyczy 12 grudnia 1944 roku.
Ponieważ na pierwotnej liście poległych (gefallene) zabrakło miejsca, a z frontu dochodziły do rodzin kolejne informacje o poległych przekazywane stolarzowickiemu proboszczowi, ten utworzył całkowicie nową listę, którą zatytuował: "Gefallene Soldaten aus der Pfarrgemeinde Stillersfeld". Ta lista składa się z czterech części. Tworzą ją cztery podwójne arkusze formatu A4 w szerokie linie "wyrwane" ze środka brulionu. Jej pierwsza część to niejako "przepisane na czysto" informacje z pierwszej listy poległych. Trzy pozostałe stanowią jej kontynuację. Zawierają ponadto listę cywilnych osób zamordowanych przez żołnierzy radzieckich w Górnikach i Stolarzowicach w styczniu 1945 roku oraz listę osób cywilnych zmarłych i zaginionych po wywiezieniu ich w 1945 roku do obozów pracy przymusowej na wschodzie. O czasie wojny ksiądz Wycisk w Kronice Parafii Stolarzowice (Chronik der Kirchengemeinde Stollarzowitz 1926-1945) tak pisze:
Kiedy w 1939 r. rozpoczęła się II wojna światowa, baliśmy się nadchodzących walk w naszej okolicy. Jednak żołnierze niemieccy wkroczyli do Polski nie napotykając na granicy oporu. Tak więc zostaliśmy bez szkód. Tyle tylko, że nasi młodzieńcy i mężczyźni zostali wcieleni do wojska. Nie było niemal rodziny, gdzie by ktoś nie odbywał służby wojskowej. Zapał wojenny ogarnął lud, zwłaszcza młodych, ale też strach i troska o naszych żołnierzy. W kościołach wiele się modlono, dawano na tak wiele mszy za żołnierzy, że trzeba było w końcu zakazać powtórnego zgłaszania tych samych intencji, odbywały się nabożeństwa wojenne. Wkrótce z pól bitewnych napłynęły meldunki o naszych poległych. Pierwsi padli na Górnym Śląsku w 1939 r., w okręgu przemysłowym - sześciu. W drugim roku wojny (1940) zginęło z naszej parafii 9 żołnierzy - we Francji, m.in. Reisch Ottmar, Krzemień Paul, Wuttke Franz. W 3 roku wojny (1941) w Rosji poległo 27 naszych parafian. W 1942 r. liczba poległych podniosła się - 45, wszyscy zginęli w Rosji, w tym wielu dzielnych katolickich młodzieńców, m.in. Reisch Herbert, Musiol Karl, Bednarz Josef, Pyka Friedrich, Janus Heinrich. Przysporzyło to wiele cierpienia parafii. Za każdego poległego odbywała się uroczysta Msza św., z marami i kazaniem. A stale przychodziły do rodzin meldunki o zaginionych, o których nie wiedziano, czy zginęli czy znajdują się w niewoli. Dopiero zakończenie wojny mogło przynieść jakieś informacje o nich, bo Rosja nie podawała żadnych wiadomości o więźniach. W 1943 r. było 53 poległych parafian, wszyscy w Rosji, z tego wielu młodych w wieku 18 i 19 lat. Między poległymi tego roku znajdowali się znani i cenieni mężczyźni: Ploch Georg, Krzemień Josef, Krzemień Rufin, Marek Emanuel, Prescher Rufin, Janus Konrad. A w r. 1944 ogłosiliśmy 73 poległych z parafii. Z wszystkich frontów, na których trwał odwrót wojsk niemieckich, napłynęły meldunki o poległych - z Rosji, Rumunii, Węgier, Włoch, Francji, Nadrenii. Jak ciężka zmora położył się cierpki los na naszej parafii - cofanie się naszych wojsk i śmierć tak wielu synów. ,,Koniec wojny" i ,, Wołanie o pokój" były wszędzie hasłem. Modlitwy i msze podwoiły się. Polegli wówczas następujący ukochani mężczyźni: Rudzki Richard, Polan Gerhard, Kensy Herbert, Lihs Alois, Stollarski Helmut, Hatlappa Peter, Lihs Peter, Buchta Georg, Pendzialek Hans, wszystko młodzieńcy w wieku ok. 20 lat, dzielni i pobożni, gorliwi katolicy. Tak wiele zabrał Bóg ofiar za winy świata. Proboszcz płakał i modlił się, a z nim cała parafia. Potrzeby ciągle rosły. Starsi mężczyźni zostali powołani do volkssturmu (obrony cywilnej), wielu ojców rodziny opuściło gminę, aby bronić granic ojczyzny.
Vermisste Soldaten
Na listę zaginionych składają się 72 pozycje, choć lista kończy się na pozycji 70. Po dwa razy występują pozycje 45 i 46. Dwie pierwsze pozycje zawierają tylko nazwiska i imiona. Trzecia pozycja wskazuje datę (29.12.1941) i miejsce (bei Kaluga). Dwa ostatnie wpisy dotyczą zaginięć w grudniu 1944 roku: poz. 69 - 12.12.1944, Rohrbach in Lotharingen, poz. 70 - 2.12.1944, Italien. Są wątpliwości co do kilku pozycji w kwestii miejsca.
Pozycje:
- 69 pozycji zawiera tylko nazwisko.
- 3 pozycje nie zawierają imienia
- 1 pozycja zawiera stopień woskowy (feldwebel)
- 33 pozycje wskazują dzień zaginięcia
- 47 pozycji wskazuje miesiąc zaginięcia
- 60 pozycji wskazuje rok zaginięcia (1941 - 2; 1942 - 6; 1943 - 15; 1944 - 37)
- 50 pozycji wskazuje miejsce zaginięcia
- 1 pozycja posiada dopisaną notatkę "amer. gef." - niewola amerykańska
- 4 pozycje posiadają notatkę "engl. gef." - niewola angielska
- 4 pozycje są przekreślone (24, 45, 46, 49)
- żadna z pozycji nie wskazuje wieku zaginionego
Wskazane miejsca (ogólnie) zaginięcia to: Afryka - 1, Albania - 1, Korsyka - 1, Łotwa - 1, Francja - 7, Włochy - 4, Rosja - 27.
Wymieniane miejscowości zaginięcia:
Bastia - 1 | Kaluga - 1 | Rohrbach in Lotharingen - 1 |
W jednym przypadku (poz.5) bez daty i miejsca znajduje się notatka o zaginięciu podczas nalotu na Anglię.
Lista cały czas pozostaje listą odrębną, ponieważ osoby na niej się znajdujące nie widnieją na liście ostatecznej, nazywanej "Gefallene Soldaten aus der Pfarrgemeinde Stillersfeld".
Gefallene Soldaten
Na pierwszą listę poległych składają dane osób spisane w pozycjach od 1 do 99 i zajmują dwie czyste karty formatu A4 obustronnie zapisane bez wolnego miejsca. Pierwszy wpis dotyczy 24 sierpnia 1939 roku, a ostatni 11 czerwca 1943 roku. W pozycji 30 widnieje notatka, że osoba jest wyznania ewangelickiego. Przy pozycji 74 (czwarta od początku czwartej strony) pierwszy raz pojawia się wiek poległego (19). Na 29 osób z tej strony informacji o wieku brakuje u sześciu. Cała ta lista została przepisana do listy zbiorczej z drobnymi zmianami, ponieważ w pozycji 41 wpis zaznaczono w klamrach i dopisano "vermist!" (zaginiony 15.10.1941). Na liście zaginionych ta osoba została wpisana w pozycji 6.
Gefallene Soldaten aus der...
Ze względu na całkowite zapisanie i brak miejsca na ostatniej stronie pierwszej listy poległych, ksiądz Wycisk utworzył nową listę: Gefallene Soldaten aus der Pfarrgemeinde Stillersfeld. Przepisał ją na nowo na "wyrwanych" ze środka brulionu A4 dwóch kartkach w szerokie linie. Przy tej samej ilości pozycji (99) zajęło to jednak mniej miejsca i dlatego czwarta strona została zapisana tylko do połowy.Druga część to kolejne dwie kartki w szerokie linie w całości zapisane zawierające pozycje 0d 100 do 214. Pozycja pierwsza na liście (100) to K. Josef poległy 7 lipca 1943 roku pod Belgorod. Ostatnie wpisy dotyczą końca 1944 roku (listopad, grudzień), choć ostatni (poz. 214) to 31-letni K.Paul, poległy 15 września 1944 roku bez podanego miejsca. w pozycjach 116 i 120 odnotowano, że osoba jest wyznania ewangelickiego.
Trzecia część rozpoczyna się nagłówkiem "Volkssturmmänner bei Tarnowitz gefallen", jednak pierwszy wpis (poz. 215) mówi o S. Viktor, który
poległ nad rzeką Rodan we Francji. Dopiero kolejne (216-222) podają nazwiska siedmiu mężczyzn (Volkssturmmänner), którzy zginęli 16 stycznia 1945 roku w pociągu zmierzającym na front, zbombardowanym przez sowieckie samoloty. Ich ciała sprowadzono 19 stycznia do Stolarzowic, a trumny wystawiono w straży pożarnej. Nazajutrz w uroczystej procesji sprowadzono ich do kościoła parafialnego a następnie pochowano na cmentarzu w Stolarzowicach (pierwszy rząd obok kaplicy cmentarnej). Kolejne wpisy (poz. 223-244) to imiona i nazwiska 21 osób cywilnych zamordowanych przez radzieckich żołnierzy po wkroczeniu do Stolarzowic oraz 12 osób cywilnych zamordowanych w Górnikach (poz. 246-257). Pozycja 245 została pominięta. Wpisy od poz. 258 części trzeciej aż do poz. 424 w części czwartej dotyczą osób wywiezionych przez NKWD do obozów pracy przymusowej.
Tu musimy jednak wrócić do pierwszej części listy, którą kończy pozycja 98 z połową pustej kartki. Ksiądz Wycisk po poz. 98 zostawił jedną linię wolną i w kolejnej rozpoczął numerację od 99 do 105. Poz. 99 mówi o osobie, która zginęła w marcu 1945 roku. Trwała wojna i w dalszym ciągu do stolarzowickiej parafii nadchodziły informacje o poległych. Ponieważ po pozycji 215 w trzeciej części listy były już wpisy nie związane z żołnierzami frontowymi, ksiądz Wycisk wykorzystał wolne miejsce na ostatniej stronie pierwszej części listy i dokonał zmian w numeracji zmieniając pozycje od 100 do 105 na 215 do 220 i dopisując kolejne aż do 225 z tym, że 225 występuje dwa razy.
Z nieznanych nam przyczyn na ostatniej stronie czwartej części listy, którą kończy pozycja 424, następuje zmiana numeracji i w kolejnym wierszu jest pozycja 165 i dalej aż do 173. Cała czwarta część listy to dane osób wywiezionych do obozów pracy przymusowej.
Z całej listy na 232 poległych żołnierzy:
- 2 pozycje zawierają tylko nazwisko.
- 3 pozycje nie zawierają imienia
- 84 pozycje zawierają stopień wojskowy
- 220 pozycje wskazują dzień śmierci
- 224 pozycje wskazują miesiąc śmierci
- 225 pozycji wskazuje rok śmierci (1939 - 6; 1940 - 9; 1941 - 27; 1942 - 45; 1943 - 48; 1944 - 75; 1945 - 13; 1946 - 2)
- 206 pozycji wskazuje miejsce śmierci
- 1 pozycja jest przekreślona (312)
- 112 pozycji wskazuje wiek poległego (najmłodszy - 16; najstarszy - 37; średnia wieku - 24,5)
Ofiary wojny
Lista sporządzona przez księdza Wyciska zawiera dane 519 osób, ofiar II wojny pochodzących z parafii Stolarzowice. Na tą ilość składa się:
- 72 zaginionych żołnierzy Wehrmachtu
- 232 poległych żołnierzy Wehrmachtu
- 7 członków Volkssturmu
- 33 zamordowane osoby cywilne
- 175 osób cywilnych wywiezionych do obozów pracy przymusowej
Na 304 zaginionych i poległych żołnierzy wpisy według poszczególnych lat:
{fusionchart id="30" Zaginieni i polegli lata}
Na 304 zaginionych i poległych żołnierzy wpisy według krajów wymienionych na liście:
{fusionchart id="31" Zaginieni i polegli kraje}
Na 33 zamordowane osoby cywilne:
{fusionchart id="44" Zamordowane osoby cywilne}
Przy osobach cywilnych ze Stolarzowic w trzech miejscach widnieje data 2 luty 1945 (poz.223,230,237), przy jednej (poz.244) 5 luty 1945. Nie są to jednak daty śmierci, lecz data ich pochówku na cmentarzu parafialnym w Stolarzowicach. Te osoby zostały wpisane do Księgi Zgonów Parafii Stolarzowice na stronach 85, 86 rok 1945. Tamże jako datę zgonu wpisano 25 styczeń, a jako datę pochówku 2 luty, choć daty śmierci wielu z tych osób były inne począwszy właśnie od 25 stycznia.
Przy osobach cywilnych z Górnik ogólnie zaznaczono 24 styczeń - 1 luty. Do Księgi Zgonów zostały wpisane na stronach 87, 88 ze wspólną datą śmierci 25 styczeń i datą pochówku 30 styczeń na cmentarzu parafialnym w Górnikach, jedna osoba z datą pochówku 2 luty. Rzeczywiste daty śmierci tych osób są również inne. W związku z wydarzeniami w Stolarzowicach i Górnikach warto również przeczytać artykuł: "Styczeń 1945 w Górnikach" oraz serię artykułów poświęconych wydarzeniom z przełomu stycznia i lutego 1945 roku.
Na 175 zmarłych lub zaginionych osób wywiezionych do obozów pracy według poszczególnych lat:
{fusionchart id="45" W obozach pracy}
Na terenie Rosji zmarły bądź zaginęły 164 internowane osoby, na terenie Niemiec 5 osób (po powrocie z Rosji), na terenie Polski 6 osób. Terenu Polski dotyczy obóz w Świętochłowicach (1 osoba), obóz w Blachowni (1 osoba), obóz w Mysłowicach (1 osoba). Na terenie Polski zmarły 2 osoby w drodze powrotnej (unterwegs) i 1 w Bytomiu bezpośrednio po powrocie. W tej części listy 3 pozycje zostały przekreślone (287, 288, 339). Przy 172 osobach wpisano ich wiek. Najmłodsza osoba miała 24 lata, najstarsza 58 lat. Średnia wieku wynosi 42 lata.
Mapa
Mapa pokazuje miejsca, w których polegli lub zaginęli żołnierze pochodzący z Parafii Stolarzowice. Brakuje na niej kilku miejsc, ponieważ nie udało się niektórych dokładnie zlokalizować. Użyto nazw oryginalnych według zapisu księdza Wyciska. W kilku przypadkach nie ma podanej nazwy miejscowości, a tylko nazwa kraju. W tych przypadkach punkt na mapie jest tak właśnie oznaczony.
Jak korzystać z mapy? Każdy punkt to informacje z Wikipedii o tym miejscu w postaci linku oraz informacja o osobach, które w tej okolicy poległy lub zaginęły. W celu ułatwienia nawigacji w oknie polecamy używanie kombinacji klawiszy Alt + Strzałka (lewo, prawo).
{phocamaps view=map|id=15}
Mapa według krajów:
{phocamaps view=map|id=16}
O liście
Ksiądz Johannes Wycisk, proboszcz stolarzowickiej parafii w latach 1926-1948 na sporządzonej przez siebie liście umieścił dane żołnierzy poległych i zaginionych pochodzących z tejże parafii. Po przejściu frontu przez jej terytorium w końcu stycznia 1945 roku listę uzupełnił o cywilne ofiary samowoli oddziałów Armii Czerwonej, jak też, jeszcze później, o tych parafian, którzy zmarli podczas internowania w ramach robót przymusowych w Związku Sowieckim. Jako że internowania i deportacje przypadły na luty-marzec 1945 roku, a informacje o śmierci wywiezionych napływały dopiero od lata, widać, że ks. Wycisk swoją listę ofiar sporządzał i w dalszych miesiącach. Dane czerpał zapewne nie tylko ze źródeł oficjalnych (np. z Urzędu Stanu Cywilnego, który, przypomnijmy, znajdował się w Urzędzie Gminy w Stolarzowicach tak przed, jak i po 1945 roku), ale i z nieoficjalnych przekazów rodzin. Jego skrupulatność jest godna podkreślenia: dzięki temu sporządził cenny rejestr krwawego żniwa, które zebrała w naszej parafii wojna. Warto zauważyć, że między sierpniem 1939 roku a rokiem 1945 (względnie początkiem 1946) zginęło w różny sposób około 6 proc. całej populacji parafii. Zważywszy, że parafia stolarzowicka cechowała się wówczas, inaczej niż obecnie, bardzo wysoką dzietnością, i udział nieletnich w całości społeczności był wysoki, odsetek tylko dorosłych mieszkańców, którzy zginęli w czasie wojny i bezpośrednio po niej szacować trzeba na około 10 proc. Inaczej mówiąc: co dziesiąty dorosły mieszkaniec Stolarzowic wsi, Osiedla, Helenki i Górnik to ofiara II wojny światowej i jej późniejszych konsekwencji.
"Lista Wyciska" nie jest kompletna. Jej uzupełnienie jest możliwe między innymi dzięki współpracy stolarzowiczan i górniczan.
